Vlaanderen telt jaar na jaar meer freelancers. Tussen 2015 en 2021 steeg het aantal met maar liefst 73% tot 206 018. De grootste sprong zien we in 2021 met een toename van bijna 30 000 freelancers. Deze ondernemers zijn vooral actief in management- en bedrijfsadvies (27%) en communicatie, reclame, vormgeving en fotografie (22%), gevolgd door IT-dienstverlening (16%). Wie die freelancers zijn, varieert sterk en gaat van IT-experten over copywriters tot maaltijdkoeriers. Freelance-arbeid is geen louter positief of negatief verhaal. Er zijn heel wat voordelen maar ook nadelen aan deze werkvorm verbonden. Goed opdrachtgeverschap waarbij een goede relatie tussen opdrachtgever en freelancer voorop staat, is in dat opzicht belangrijk.
Caroline Copers, voorzitter SERV: “De COVID-crisis en krapte op de arbeidsmarkt maken dat ondernemingen regelmatig freelancers inhuren. De groep van freelancers groeit gestaag in Vlaanderen. Daarom mogen we niet blind zijn voor een aantal belangrijke kopzorgen van deze nieuwe, zeer diverse groep werkenden. Denken we maar aan het voortdurend vinden van nieuwe opdrachten en de inkomensonzekerheid die daarmee verbonden is, de discussie over intellectuele eigendomsrechten of de beperkte sociale bescherming bij ziekte. En natuurlijk loert ook het risico van schijnzelfstandigheid om de hoek. Genoeg redenen dus om deze specifieke groep in beeld te brengen in dit SERV-rapport.”
Flexibel schakelen met freelancers
De evolutie van het aantal freelance ondernemers gaat de afgelopen jaren onafgebroken in stijgende lijn. De SERV|Stichting Innovatie & Arbeid raamt het aantal freelancers in Vlaanderen op 206 018 freelancers in 2021 tegenover 119 226 in 2015 (zie figuur 1). Freelancers zijn te vinden in elke sector en bieden voornamelijk zakelijke intellectuele diensten zoals management- en bedrijfsadvies, communicatie en IT-dienstverlening (zie figuur 2). De voorbije zes jaar is de toename van het aantal freelancers merkbaar in alle sectoren.
Bron: SERV|Stichting Innovatie & Arbeid, op basis van Statbel
bron: SERV|Sichting Innovatie & Arbeid, op basis van Statbel) - 2021
Door freelancers in te zetten, kunnen ondernemingen flexibel schakelen in hun personeelsbestand. Tijdens de coronapandemie en de Oekraïne- en energiecrisis fungeerden freelancers als schokdemper maar ook als tewerkstellingsmotor bij een prille heropleving. Daarnaast maakt de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt dat freelancers een welgekomen oplossing zijn voor oningevulde vacatures.
Tot slot sluit het freelance werk ook aan bij de tijdsgeest waarbij mensen meer op zoek zijn naar individuele autonomie en een andere waardeninvulling van werk. Het is dus een eigentijdse vorm van ondernemerschap.
Uiteenlopende types van freelancers
Dé freelancer bestaat niet. Er bestaan ook geen juridisch statuut, geen aparte definitie en dus ook geen officiële statistieken voor. Daardoor verloopt het publieke debat over de voor- en nadelen soms moeilijk en wordt er geen specifiek arbeidsmarktbeleid rond freelancers ontwikkeld.
Globaal genomen bestaan twee uiteenlopende types van freelancers met daartussen een glijdende schaal met een waaier van allerlei tussentypes. Langs de ene kant van de schaal zien we vaak hooggeschoolde werkkrachten met veel expertise die een onderneming inhuurt voor een bepaalde opdracht. Zij voeren opdrachten uit op basis van talenten. Langs de andere kant hebben we de gig werkers zoals maaltijdkoeriers die korte opdrachten (= gigs) uitvoeren en onderling zeer inwisselbaar zijn. Vooral bij de gig freelancers spelen digitale platformen een bepalende rol om vraag en aanbod van arbeid bij elkaar te laten komen. Over dit deel van de freelancewereld is veel discussie want zijn dit freelancers, hebben ze de vrijheid om te bepalen waar en wanneer tegen welke voorwaarden ze iets uitvoeren?
Belang van goed opdrachtgeverschap
Met een groeiende groep freelancers en een krappe arbeidsmarkt krijgt goed opdrachtgeverschap de laatste tijd meer aandacht. Het is een soort vertaling van ‘goed werkgeverschap’ en gaat over de kwaliteit van de relatie freelancer - inhuurder. Het is nog niet echt een uniforme gedragscode maar eerder een concept in ontwikkeling waarover vooral in Nederland al onderzoek en publicaties te vinden zijn. Goed opdrachtgeverschap moet een winwin opleveren voor beide partijen: een grote tevredenheid en engagement van de freelancer tegenover een hoge waardering van de prestaties van de freelancer door de inhuurder.
Goed opdrachtgeverschap omvat:
- voor de freelancer: een zeer duidelijke omschrijving van de opdracht die naadloos aansluit bij de eigen ervaring met voldoende autonomie en flexibiliteit én een opdrachtgever die zijn afspraken nakomt en de freelancer ondersteunt
- voor de opdrachtgever: een freelancer die betrokken is bij de organisatie, een kwalitatieve output levert in vergelijking met andere medewerkers en hoogwaardige, specialistische kennis deelt met de organisatie.